Cruzando o río
O río Eume separa os concellos de Cabanas e Pontedeume na fronteira sur, existindo varias pontes para cruzalo. Na propia desembocadura está a ponte do ferrocarril, a poucos metros da ponte dos Andrade. Río arriba, no corazón do Parque Natural das Fragas do Eume, pódese cruzar o Eume a través de pontes colgantes.
A ponte de Cabanas – Pontedeume construíuse entre 1380 e 1386 «… fue levantada a expensas de Fernán Pérez de Andrade y en la época de su edificación ha sido considerada como la más grande y famosa de Europa en su clase». Seguramente existía unha ponte anterior ao leste, de madeira, ou outro tipo de construción que permitise cruzar o río. A ponte que podemos ver actualmente, deseñado polos enxeñeiros Francisco Sejuelo, Adolfo Pequeno e Juan Vildosola foi construído entre os anos 1867 e 1870.
Situado na desembocadura do Eume atópase a ponte de ferrocarril da liña Ferrol-Betanzos. Trátase dunha ponte metálica de tres tramos que dá acceso ao apeadeiro de Cabanas. O proxecto para a construción da ponte do ferrocarril sobre o río Eume foi aprobado o 14 de maio de 1902, xunto cos de Betanzos e Neda, mentres que os de Lambre e Bañobre foron o 29 de novembro dese mesmo ano, todos eles pertencentes á liña ferroviaria de Betanzos a Ferrol, cariñosamente coñecida como “el ramalillo”. Inaugurouse o 5 de maio de 1913.
| NOME | DESCRICIÓN |
|---|---|
| De Bentín, nº1 | O Muíño de Bentín consta dunha tixola en falsa bóveda. Aséntase en paredes feitas con anacos de pedras de lousa. O teito que divide a zona superior da inferior está feita grandes lajas de lousa. Na tixola hai dúas rodicios, colocados un enfronte do outro, no sentido no que entra e sae a auga. O máis interior dos dous está feito con pezas de fundición, mentres que o colocado cara ao exterior está formado por pezas de madeira. A dez ou quince metros sobre o nivel do río, na marxe oposta ao que ocupa o muíño atópase o estanque. A auga é transportada entre ambos os lados por un tubo metálico. Este muíño continúa en uso. |
| De parceiros de Prego ou de Torre, nº2 | Situados a uns vinte metros corrente a baixo do Muíño de Bentin, na mesma marxe. Coñecido tamén polo nome de Muíño dá Sociedade. Ese muíño atópase en estado de ruínas. |
| De parceiros de Barreiros e Lousada, nº3 | O Muíño de parceiros de Barreiros e Lousada atópase a uns corenta metros río abaixo do Muíño de perceiros de Prego ou de Torre. Separan o piso da tixola grandes lajas de lousa. Os elementos do muíño xa non se atopan e este áchase en estado de ruínas. |
| Da cal, das sitas, de Saavedra ou dos Loureanos, nº4 | Conta cunha canle de cantería que conecta cun cubo máis grande do común, de catro a cinco metros. Este muíño atópase en estado de ruínas. |
| Muíño nº5 | Neste muíño a mesa, vila e aliviadoiro atópanse paralelos á corrente da auga, transversais á norma xeral deste tipo de muíños. Ademais do sistema de peche conta cun mecanismo que permite que a auga corra sen necesidade de que o muíño este en funcionamento, pero mollando o rodicio para que este continúe húmido e non se estrague. Este muíño segue funcionando. |
| Muíño nº6 | Muíño tipo en mal estado de conservación. |
| Muíño nº7 | Muíño practicamente destruído na súa totalidade. |
| Muíño nº8 | Muíño practicamente destruído na súa totalidade. |
| Muíño nº9 | Na parte alta o pe está colocado sobre dúas moas, probablemente pertencentes a outro muíño, tendo así máis elevación no novo muíño. Este atópase en desuso. |
| Muíño nº10 | Localizado baixo unha casa. Totalmente arruinado. |
| Muíño nº11 | Actualmente só consérvase unha das dúas partes que o compoñían. A sartén é un arco de medio punto rebaixado. Este muíño atópase en desuso. |
| Muíño nº12 | Muíño tipo. Fora de funcionamento na actualidade. |
| Muíño nº13 | Muíño tipo. Non se usa na actualidade. |
| Muíño nº14 | Muíño tipo. Non se usa na actualidade. |
| Muíño nº15 | Este muíño foi reconstruído coma vivenda. |
| Muíño nº16 | Muíño tipo. Fora de funcionamento. |
| Muíño nº17 | Muíño tipo. Atópase en desuso. |
| Muíño de Consuelo a Rica, nº18 | Consta de dúas pezas. Na actualidade só funciona unha. |
| Muíño de Bernardino, nº19 | Formado por dúas pezas, unha úsase para o millo e a outra para o trigo. Este muíño séguese usando. |
| Muíño nº20 | Muíño de dúas pezas. Non se usa actualmente. |
| Muíño nº21 | Muíño tipo. |
| Muíño nº22 | Muíño tipo. Actualmente consérvanse as pedras de moer. |
| Muíño de Carmen a Rica, nº23 | Usado coma vivenda na actualidade. |
| Muíño de Cabada 1, nº24 | Muíño tipo. Usado coma vivenda na actualidade. |
| Muíño de Cabada 2 ou do Priorato, nº25 | A auga é desviada cara unha presa uns cen metros antes do muíño. No dintel, sobre a porta, unha inscrición reza "SUCURSAL DEL PRIORATO". Este muíño continúa en uso. |
| Muíño de Trigo, nº26 | Muíño con dúas pezas, unha de trigo e outra de centeo. Unha delas descansa sobre pedras dun muíño anterior. Este muíño atópase actualmente en desuso. |
| Muíño de Lousada, nº27 | Muíño en estado de ruínas. |
| Muíño nº28 | Muíño con sartenes compostas por tres arcos de medio punto e sillares de granito. Actualmente atópase en desuso. O río avanza canalizadoa prtir deste muíño en diante para abastecer ós muíños río abaixo. |
| Muíño nº29 | Muíño con dúas estradas de auga, a primeira úsase para a sartén e a segunda para desviar a auga cando o muíño non está funcionando. Muíño en desuso. |
| Muíño nº30 | Muíño tipo. Usado para moer millo. Continúa en uso na actualidade. |
| Muíño nº31 | Muíño usado para moer trigo. Sartén en V invertida. Continúa en uso. |
| Muíño da Serrana, nº32 | Contaba con dúas pedras, unha para millo e unha para trigo. Con dúas sartenes e unha entrada de auga. No dintel da porta pódese ver unha cruz latina potenciada. Non funciona actualmente. |
| Muíño de Medal, nº33 | Muíño de dúas pedras, para millo e trigo, esta última en desuso. Conta cunha cernidora que no seu tempo adaptábase ao muíño e separaba a fariña dos salvados. De propiedade particular, a parte alta é usada coma vivenda. |
| Muíño de Marés, nº34 | Situado na desembocadura do río, atópanse os restos dun muíño de tipo mixto, facíase funcionar con auga de mar e de río. Este muíño deixou de moer gran e pasou a moer carbón vexetal feito a partir da madeira da vide e usado na fabricación de pólvora para fines pirotécnicos a principios do S.XX. Na actualidade atópase en estado de ruínas. |
| NOME | DESCRICIÓN |
|---|---|
| Muíño nº1 | Usado como vivenda, na súa parte baixa ou bodega atópabase a parte inferior do muíño, sobre este atopábase o piso e o tellado da vivenda. Polas referencias recollidas, parece ser que se trataba dun muíño de pago en especies. Atópase en estado de ruínas. |
| Muíño nº2 | Deste muíño só podemos atopar os muros. Estado ruinoso. |
| Muíño nº3 | Muíño situado a uns trinta metros corrente abaixo do muíño nº2. Podemos ver na porta unhas inscricións que rezan: "AÑO 1917, 1931, 1967". Actualmente atópase en desuso. |
| Muíño nº4 | Muíño en estado de ruínas. |
| Muíño nº5 | Este muíño conta cunha sartén con dintel de cantería. A porta mira ao sureste e conta con sete cruces, dúas na xamba esquerda, outras catro na xamba dereita e a última atópase encima dun pousadoiro, no lado esquerdo da fachada principal. Atópase en estado de ruínas. |
| Muíño nº6 | Muíño tipo. Atópase en estado de ruínas. |
| Muíño nº7 | Deste muíño soamente consérvanse os muros, fabricados de sillarejo. Atópase en estado de ruínas. |
| Muíño nº8 | Muíño tipo. Atópase en estado de funcionamento. |
| NOME | DESCRICIÓN |
|---|---|
| Muíño nº1 | O Muíño da Revolta está situado no regato Carboeiro. Cunha soa sartán a mesa está orientada según a corrente da auga, de leste a oeste. Na fachada orientada cara o norte ten unha porta con seis cruces, unha na xamba esquerda, outras tres na xamba dereita e as dúas últimas no dintel Este muíño está actualmente en desuso. |
| Muíño nº2 | Muíño de oito ou dez parceiros. A porta, situada ao noroeste conta cunha cruz na xamba esquerda. Está situado no regato de Lousada. Este muíño sigue en uso na actualidade. |
| Muíño nº3 | Muíño cunha soa pedra, conta cunha cruz latina situada no lado esquerdo da porta. Actualmente non está en uso. |
| Muíño nº4 | Muíño tipo. Actualmente en desuso. |
| Muíño nº5 | Muíño tipo. Actualmente continúa funcionando. |
| NOME | DESCRICIÓN |
|---|---|
| Muíño nº1 | Muíño tipo. Actualmente atópase en desuso. |
| Muíño nº2 | Muíño tipo. Pódese ver no dintel da porta unha cruz latina. Actualmente atópase en desuso. |
| Muíño nº3 | Muíño tipo. Actualmente séguese usando. |
| Muíño nº4 | Este muíño conta cun cubo duns cinco metros de altura. Actualmente atópase en desuso. |
| NOME | DESCRICIÓN |
|---|---|
| Muíño nº1 | Muíño tipo, actualmente atópase en desuso. |
| NOME | PARROQUIA | DESCRICIÓN |
|---|---|---|
| Dos Corgos | Cabanas | Situada tras o pazo de Rioboo e reconstruída en 1985. Ten un cano de granito descansando en sillares de cantería. O resto da fonte está feito de sillarejo de granito. Podemos ver o que podería ser a cuberta a dúas augas. A os lados da hornacina o muro é de sillarejo de granito. |
| De Irís | Irís | Pegada ó muro, a un lado do camiño está a fonte de pedra con dous canos rematada por unha cornixa plana, unha hornacina cuadrangular atópase á esquerda, axustada no muro, usada para colocar os cubos, á dereita atópase un lavadoiro de cemento. |
| Da Costa | Porto | Construída polo concello xunto a outras de estilo similar. De corpo rectangular feito en sillares de cantería de granito e rematado por unha cornixa. Ésta, no seu centro, transfórmase nun frotón triangular. A auga cae dos caños nun pilón rectangular de cemento. |
| Da Eirexa | Soaserra | Situada na cara exterior no muro do atrio da igrexa parroquial, a auga cae dun cano de granito que sobresae do muro e cae nun pilón de forma rectangular, feito nunha soa pedra traballada en cantería de granito. |
| Da pedra do Couto | Irís | Fonte cun lenzo de cantería rematado, segundo as zonas, por lousas colocadas en forma de cornixa. A auga cae por un cano ao pilón de granito dunha soa peza. Xunto á fonte hai un lavadoiro de lajas de lousa e restaurado con cemento. |
| Da pena | Irís | Fonte de estrutura simple, conta na parte inferior cun pilón cuadrangular de granito, pegado por un dos lados ao lenzo, tamén de granito. De él mana a auga por un cano. Encima hai un frontón semicircular. |
| De San Mamede | Laraxe | A Fonte de San Mamede foi cambiando de situación co tempo, ata en tres ocasuóns, estando sempre próxima á igrexa. A causa destes cambios foi perdendo algún dos seus elementos arquitectónicos. Actualmente conta con un pilón rectangular de granito, corpo de forma tamén rectangular feito con sillares de granito. |
| De Fornaríz | Irís | Fonte de corpo rectangular a partir de sillares de cantería de granito, remátao unha cornixa plana, no centro convértese nun frotón triangular. A auga cae a un pilón de granito dunha soa peza por un cano. Xunto á fonte hay un lavadoiro de forma rectangular. Foi feita construir polo concello a principiios de siglo. E baixo o frotón pódese ler a seguinte inscrición: "EDIFICIO AÑO DE....9P J C M MUNICIPAL". |
| Do pazo de Fraián | Porto | Situada dentro do reinto amurallado do pazo de Fraián. Consta dun lenzo de sillarejo de granito excepto a parte do centro, en onde catro sillares de cantería bordean unha pequena porta de madeira. Un cano deixa caer a auga nunha pila de cantería con forma oval. |
| De Lavandeira | Soaserra | Dous canos saen dun lenzo de cantería de granito deixando caer a auga nun pilón de forma rectangular feito dunha soa peza feita en cantería de granito, rematado nun frotón de augas cóncavas sin molduras. Xunto á fonte atópase un lavadoiro de cantería. |
